L I T V I E T

Nguyễn Huy Hoàng dịch

Paul Celan sinh năm 1920 trong một gia đình Do Thái ở Czernowitz, khi đó thuộc Rumani. Năm 1942 quê hương ông bị Đức chiếm đóng và bố mẹ ông bị đưa đến trại tập trung, nơi họ qua đời sau đó. Thoát khỏi trại lao động, Celan đến Bucharest năm 1945 và sau một thời gian ngắn ở Vienna, ông đến Paris năm 1948, nơi ông ở lại, kiếm sống bằng nghề dịch và giảng dạy tại L’École Normal Superieure, cho đến khi tự sát năm 1970.

Celan xuất bản tập thơ đầu năm 1948, Der Sand aus den Urnen, sau đó rút lại. Hầu hết các bài trong đó được in lại trong tập thơ thứ hai năm 1952, Mohn und Gedächtnis, tác phẩm giúp ông làm nên tên tuổi. Tập thơ thứ ba, Von Schwelle zu Schwelle, ra đời năm 1955. Năm 1960 ông được trao giải văn học Georg Büchner và diễn từ quan trọng của ông nhân dịp này, Der Meridian, là một trong số ít tác phẩm văn xuôi của ông. Ông xuất bản thêm bốn tập thơ trong mười năm từ 1959 đến 1968, với hai tập thơ nữa, Lichtzwang (1970) và Schneepart (1971), được in sau khi ông mất. Ông cũng là dịch giả của nhiều nhà thơ tiếng Anh, Pháp, và Nga như Shakespeare, Emily Dickinson, Guillaume Apollinaire, Henri Michaux, Arthur Rimbaud, Paul Valéry, Osip Mandelstam, Alexander Blok, và Sergei Yesenin.

Paul Celan chọn viết bằng tiếng Đức và đã trở thành nhà thơ quan trọng bậc nhất thời hậu thế chiến của ngôn ngữ này. “Chẳng có gì trên thế giới này mà vì nó một nhà thơ thôi viết, ngay cả khi anh ta là người Do Thái và ngôn ngữ của thơ anh ta là tiếng Đức,” ông nói.

Nguyễn Huy Hoàng

—

Tia đêm

Cháy sáng nhất mái tóc của người tình buổi tối của tôi:
tôi gửi tới nàng cỗ quan tài bằng gỗ nhẹ nhất.
Sóng cuộn nó như chiếc giường trong mơ của chúng tôi ở Rome;
nó đội tóc giả màu trắng như tôi và nói giọng khàn:
nó nói như tôi khi tôi cho các trái tim lối vào.
Nó biết một bài hát Pháp về tình yêu, tôi hát nó vào mùa thu
khi tôi du lịch ở Xứ Muộn và viết thư vào buổi sáng.

Một con thuyền đẹp là cỗ quan tài đó khắc trong rừng cảm xúc.
Tôi cũng đi trên dòng máu của nó, tôi trẻ hơn mắt em.
Giờ em trẻ như một con chim chết trong tuyết tháng Ba,
giờ nó đến với em và hát cho em bài hát Pháp.
Em nhẹ: em sẽ ngủ cho đến cùng Xuân tôi.
Tôi nhẹ hơn:
tôi hát trước mặt người lạ.

**

Corona

Từ tay tôi mùa thu ăn cái lá của nó: chúng tôi là bạn.
Chúng tôi bóc thời gian khỏi những cái hạt và dạy nó bước:
thời gian trở lại vỏ.

Trong gương là Chủ nhật,
trong mơ có giấc ngủ,
cái miệng nói sự thật.

Mắt tôi nhìn xuống sinh dục người yêu:
chúng tôi nhìn nhau,
chúng tôi nói với nhau những điều tăm tối,
chúng tôi yêu nhau như anh túc và ký ức,
chúng tôi ngủ như rượu trong vỏ sò,
như biển trong tia máu của trăng.

Chúng tôi đứng ôm nhau bên cửa sổ, người ta nhìn chúng tôi từ dưới phố:
đã đến lúc để họ biết!
Đã đến lúc đá cũng chịu nở hoa,
sự không yên có trái tim đập nhịp.
Đã đến lúc để đến lúc.

Đã đến lúc.

**

Tẩu khúc tử thần

Sữa đen của bình minh chúng tôi uống nó vào buổi tối
chúng tôi uống nó vào buổi trưa và sáng chúng tôi uống nó vào ban đêm
chúng tôi uống và uống
chúng tôi đào mộ trong không khí người nằm đó không chật
Một người đàn ông sống trong nhà hắn chơi với những con rắn hắn viết
hắn viết lúc trời tối cho nước Đức tóc cô vàng Margarete
hắn viết và bước khỏi nhà và sao lấp lánh hắn huýt gọi bầy chó đến
hắn huýt những người Do Thái của hắn đến đào mộ dưới đất
hắn lệnh cho chúng tôi chơi đùa cho điệu nhảy

Sữa đen của bình minh chúng ta uống mi vào ban đêm
chúng ta uống mi vào buổi sáng và trưa chúng ta uống mi vào buổi tối
chúng ta uống và uống
Một người đàn ông sống trong nhà hắn chơi với những con rắn hắn viết
hắn viết lúc trời tối cho nước Đức tóc cô vàng Margarete
Tóc người tro Sulamith chúng ta đào mộ trong không khí người nằm đó không chật

Hắn quát đào sâu hơn vào đất các người kia đám còn lại hãy hát và chơi
hắn nắm lấy dùi cui sắt bên hông hắn vung nó đôi mắt hắn màu xanh
đào sâu hơn vào đất các người kia đám còn lại hãy tiếp tục chơi cho điệu nhảy

Sữa đen của bình minh chúng ta uống mi vào ban đêm
chúng ta uống mi vào buổi trưa và sáng chúng ta uống mi vào buổi tối
chúng ta uống và uống
một người đàn ông sống trong nhà tóc cô vàng Margarete
tóc người tro Sulamith hắn chơi với những con rắn
Hắn quát hãy chơi cái chết ngọt ngào hơn Tử thần là một bậc thầy từ nước Đức
hắn quát kéo đàn tối hơn rồi các người sẽ bay như khói lên không trung
rồi các người sẽ có mộ trên mây người nằm đó không chật

Sữa đen của bình minh chúng ta uống mi vào ban đêm
chúng ta uống mi vào buổi trưa Tử thần là một bậc thầy từ nước Đức
chúng ta uống mi vào buổi tối và sáng chúng ta uống và uống
Tử thần là một bậc thầy từ nước Đức con mắt hắn màu xanh
hắn bắn mi bằng một viên đạn chì hắn bắn trúng mi
một người đàn ông sống trong nhà tóc cô vàng Margarete
hắn xua chó đuổi chúng ta hắn cho chúng ta một ngôi mộ trên không
hắn chơi với những con rắn và mơ Tử thần là một bậc thầy từ nước Đức

tóc cô vàng Margarete
tóc người tro Sulamith

**

Nói đi cả mi

Nói đi cả mi,
nói như người cuối,
nói tiếng nói của mi.

Nói –
Nhưng đừng tách Không khỏi Có.
Cho tiếng nói của mi cả ý nghĩa này:
cho nó cái bóng.

Cho nó đủ bóng,
cho nó nhiều
như mi biết được chia quanh mi giữa
nửa đêm và giữa trưa và nửa đêm.

Hãy nhìn xung quanh:
xem mọi thứ mới sống động làm sao –
Bên cái chết! Sống động!
Nói thật, kẻ nói cái bóng.

Nhưng bây giờ nơi mi đứng đang thu hẹp:
Ở đâu bây giờ, kẻ bị tước bóng, ở đâu?
Trèo. Mò lên.
Mi mỏng đi, không thể nhận ra, mảnh hơn!
Mảnh hơn: một sợi chỉ
nó muốn xuống trên đó, ngôi sao:
để bơi xuống dưới, dưới,
nơi nó thấy mình lung linh: trong con sóng
của những từ lang thang.

**

Về nhà

Tuyết rơi, mỗi lúc một dày,
màu bồ câu, như ngày hôm qua,
tuyết rơi, như thể người vẫn ngủ.

Mênh mông lớp lớp trắng.
Bên trên nó, vô tận,
vết trượt của kẻ lạc.

Bên dưới, ẩn náu,
đẩy lên
cái làm đau đôi mắt,
đồi lại đồi,
vô hình.

Trên mỗi,
mang về nhà vào hôm nay của nó,
một tôi trượt vào câm lặng:
gỗ, một cái cọc.

Ở đó: một cảm giác,
bị gió băng thổi qua,
neo tấm vải cờ
màu bồ câu, màu tuyết.

**

Hãy mù đi

Hãy mù đi hôm nay:
vĩnh cửu cũng đầy những mắt –
trong đó
chết chìm cái giúp những hình ảnh đi
trên con đường chúng đến,
trong đó
lụi tắt cái cũng đưa mi khỏi
ngôn ngữ bằng một cử chỉ
mà mi để nó xảy ra như
điệu nhảy của hai từ chỉ từ
mùa thu và lụa và hư không.

**

Sự không thể đọc được

Sự không thể đọc được của
thế giới này. Mọi thứ nhân đôi.

Những chiếc đồng hồ mạnh
đồng ý với giờ-chẻ,
khàn.

Mi, bị lèn chặt vào sâu nhất của mi,
trèo ra khỏi chính mình
mãi mãi.

Nguyễn Huy Hoàng dịch từ nguyên tác tiếng Đức, “Nachtstrahl,” “Corona” (cùng Đỗ Nguyễn Tú Anh), và “Todesfuge” trong Mohn und Gedächtnis (Deutsche Verlags-Anstalt, 1952); “Sprich auch du” trong Von Schwelle zu Schwelle (Deutsche Verlags-Anstalt, 1955); “Heimkehr” trong Sprachgitter (S. Fischer Verlag, 1959); “Erblinde” trong Atemwende (Suhrkamp Verlag, 1967); và “Unlesbarkeit” trong Schneepart (Suhrkamp Verlag, 1971)